Program Szkoła Promująca Zdrowie (SzPZ) realizowany jest w Polsce od 1991 r. Popularyzację idei SzPZ rozpoczęto od trzyletniego projektu pilotażowego (1992-1995) pn.: „Szkoła Promująca Zdrowie”, zainicjowanego przez WHO/EURO, realizowanego pod kierunkiem prof. dr hab. Barbary Woynarowskiej. Projekt ten spowodował oddolne działania (ruch) szkół, zgodne ze strategią opracowaną w 14 tzw. szkołach projektowych oraz tworzenie sieci szkół promujących zdrowie na różnych poziomach. Pierwszą sieć utworzono w 1992 r. w b.woj. ciechanowskim.

Program ten rozwijany był w Polsce w ramach Europejskiej Sieci Szkół Promujących Zdrowie (ESSzPZ), utworzonej w 1992 r., od 1 stycznia 2008 r. w Europejskiej Sieci Szkół dla Zdrowia w Europie – SHE, w wyniku porozumienia WHO/EURO, Rady Europy i Komisji Europejskiej. Polska została członkiem tej sieci w grupie pierwszych ośmiu krajów. Od 1 stycznia 2008 roku Europejska Sieć Szkół Promujących Zdrowie przekształciła się w sieć Szkół dla Zdrowia w Europie (Schools for Heath In Europe – SHE). Organizacje, które stworzyły Europejską Sieć Szkół Promujących Zdrowie – Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), Biuro Regionalne dla Europy, Rada Europy oraz Komisja Europejska w dalszym ciągu są włączone w sieć jako międzynarodowa Rada Doradcza. To gwarantuje kontynuację międzynarodowego wymiaru programu.

Na czele struktury SHE stoi Rada Powiernicza, która jest ciałem doradczym. W skład tej rady wchodzą przedstawiciele Światowej Organizacji Zdrowia, Rady Europy oraz Komisji Europejskiej. Ciałem wykonawczym jest Komitet Planujący Sieci. Sekretariat Techniczny znalazł siedzibę w Haderslev w Danii. Koordynatorem Europejskiej Sieci jest Jesper von Sellen z University College South Denmark. Zgromadzenie liderów sieci tworzą: Krajowi Koordynatorzy oraz placówki naukowe w krajach posiadających duży dorobek w sieci.  Polskę reprezentuje profesor Barbara Woynarowska z Uniwersytetu Warszawskiego oraz Valentina Todorovska-Sokołowska z Ośrodka Rozwoju Edukacji.

W ramach upowszechniania programu stworzono strukturę wspierającą rozwój sieci SzPZ − utworzono Zespół ds. Promocji Zdrowia w Szkole, powołano Krajowego Koordynatora ds. promocji zdrowia w szkole oraz wojewódzkich koordynatorów. Aktualnie we wszystkich województwach istnieją sieci szkół, w niektórych nawet funkcjonują sieci rejonowe, powiatowe lub miejskie, utworzone w celu łatwiejszego koordynowania i skuteczniejszego wspierania pracy szkół. Do wojewódzkich sieci SzPZ należą obecnie, poza szkołami różnych typów, inne placówki oświatowo-wychowawcze, takie jak: przedszkola, bursy, domy wczasów dziecięcych. Obecnie w Polsce jest około 3000 placówek w sieci SzPZ.

W dniu 23 listopada 2009 r. podpisano Porozumienie o współpracy między Ministrem Edukacji Narodowej, Ministrem Zdrowia i Ministrem Sportu i Turystyki w sprawie promocji zdrowia i profilaktyki dzieci i młodzieży. W treści Porozumienia zapisano m.in.:

• zapewnienie synergii działań z zakresu promocji zdrowia i profilaktyki problemów dzieci i młodzieży, które są realizowane przez strony porozumienia w szkołach i placówkach oraz w środowisku lokalnym, w tym podejmowanie działań na rzecz wdrażania programów promujących zdrowie, w tym programu „Szkoły dla Zdrowia Europy”;
• upowszechnianie idei sieci szkół promujących zdrowie i wynikających z niej działań na poziomie lokalnym;
• prowadzenie systemu certyfikacji szkół i placówek będących w sieci szkół promujących zdrowie;
• umożliwienie prezentacji dobrych praktyk i wymiany doświadczeń między szkołami i placówkami oświatowymi w zakresie promocji zdrowia i profilaktyki problemów dzieci i młodzieży;
• upowszechnianie wiedzy i doświadczeń z zakresu promocji zdrowia i profilaktyki problemów dzieci i młodzieży wynikających ze współpracy międzynarodowej;
• propagowanie podejmowanych działań z zakresu promocji zdrowia i profilaktyki problemów dzieci i młodzieży w mediach.

Koncepcja szkoły promującej zdrowie wynika bezpośrednio z założeń promocji zdrowia. Ze względu na bardzo szeroki zakres działań, różnorodność potrzeb i priorytetów szkół funkcjonujących w odmiennych kulturach i warunkach trudno ustalić jedną definicję SzPZ.

Obecnie w sieci Szkół dla Zdrowia w Europie (SHE) przyjmuje się eko-holistyczny model szkoły promującej zdrowie. Zakłada on istnienie powiązanych wzajemnie ze sobą pięciu kluczowych elementów „wewnątrz” szkoły oraz oddziaływanie czynników zewnętrznych, związanych z legislacją, polityką i inicjatywami w resorcie zdrowia i edukacji na poziomie międzynarodowym, krajowym, regionalnym i lokalnym. Wskazuje to, że działania dla tworzenia SzPZ nie mogą ograniczać się do samej szkoły, lecz muszą być powiązane i wspierane przez resorty edukacji i zdrowia na różnych poziomach.

Aktualnie w krajach należących do SHE istnieje zróżnicowane podejście i różnorodne modele SzPZ. Szkoła promująca zdrowie jest raczej procesem dokonującym się w określonym kontekście, a nie efektem wdrażania ogólnie ustalonych zasad. Każdy kraj wypracowuje swój model SzPZ w zależności od uznawanych wartości oraz własnych doświadczeń. W Polsce koncepcja szkoły promującej zdrowie stale się rozwija i ulega modyfikacjom. Przyjęto, że:

Szkoła

• Jest środowiskiem, którego społeczność nie tylko uczy się i pracuje, ale także żyje - nawiązuje kontakty z innymi, przeżywa porażki i sukcesy, odpoczywa, bawi się itp. Szkoła jest więc miejscem, w którym społeczność ma nie tylko wywiązywać się z obowiązków, ale także powinna dobrze się czuć.
• Jest elementem środowiska lokalnego: oba te środowiska wzajemnie na siebie oddziałują.
• Jest miejscem, które przygotowuje młodych ludzi nie tylko do następnego etapu edukacji, ale również do życia, w tym do dokonywania „zdrowych” wyborów.

Promująca

• Tworząca warunki (fizyczne i społeczne), sprzyjające ochronie i pomnażaniu zdrowia.
• Umożliwiająca aktywne uczestnictwo społeczności szkolnej w działaniach na rzecz zdrowia.

Zdrowie

• Ma cztery wymiary: fizyczny, psychiczny, społeczny i duchowy, które powinny być w harmonii.
• Decyduje o jakości życia ludzi obok wykształcenia i warunków ekonomicznych.

Na podstawie opracowanych standardów przyjęto polską definicję Szkoły Promującej Zdrowie oraz opracowano nowy model takiej szkoły.

 

Definicja szkoły promującej zdrowie

 

Szkoła promująca zdrowie tworzy warunki i podejmuje działania, które sprzyjają: dobremu samopoczuciu społeczności szkolnej, podejmowaniu przez jej członków działań na rzecz zdrowia własnego i innych ludzi oraz tworzenia zdrowego środowiska.

 

• Woynarowska B., Stępniak K.(2002), Ewolucja koncepcji i modelu szkoły promującej zdrowie w Europie, Wychow. Fiz. Zdrow., 49, 12, 3-6.
• Woynarowska B., Stępniak K. (2002), Cele i modele szkoły promującej zdrowie w różnych krajach Europy. Edukacja, 4, 76-83.

Proces tworzenia szkoły promującej zdrowie polega na:

• oddolnym wprowadzaniu zmian poprzez realizację kolejnych projektów (od diagnozy do ewaluacji),
• przebiega inaczej w różnych środowiskach odpowiednio do diagnozy potrzeb i zasobów,
• realizowany jest zgodnie z zasadą małych kroków,
• wszystkie działania i ich ewaluacja planowane są wg schematu planu pracy SzPZ.

1. Przygotowanie

• Inicjacja – narodzenie się pomysłu i chęci tworzenia SzPZ w społeczności szkolnej.
• Propagowanie idei SzPZ w społeczności szkolnej, wśród rodziców i społeczności lokalnej.
• Pozyskiwanie uczestników i sojuszników.
• Powołanie szkolnego koordynatora i zespołu promocji zdrowia.
• Podjęcie wzajemnych zobowiązań przez osoby przystępujące do działania.

2. Diagnoza stanu wyjściowego

• Zebranie danych dotyczących aktualnych problemów ludzi, warunków funkcjonowania szkoły itd.
• Analiza tych danych.
• Ustalenie listy problemów wymagających rozwiązania.

3. Budowanie planu działań i ich ewaluacji

• Wybór problemu/ów (priorytetowego/ych).
• Określenie przyczyn tych problemów i sposobów usunięcia tych przyczyn.
• Ustalenie celów.
• Zbudowanie planu działań dla osiągnięcia celów.

4. Działania

• Realizacja planu, monitorowanie działań (ewaluacja procesu) oraz dokonywanie niezbędnych korekt dla osiągnięcia celu.

5. Ewaluacja wyników działań

• Ewaluacja końcowa – sprawdzenie czy osiągnięto cel.

 

Szczegółowy opis poszczególnych etapów oraz zasad planowania zawiera publikacja:

• B. Woynarowska, M. Sokołowska (red.) (2000), Szkoła promująca zdrowie; doświadczenia dziesięciu lat, KOWEZ

 

Przyjęty model SzPZ stanowił punkt wyjścia do opracowania czterech standardów.

 

Standardy szkoły promującej zdrowie:

Szkoła promująca zdrowie dąży do osiągania celów i realizuje zadania określone w podstawach programowych kształcenia ogólnego i innych obowiązujących aktach prawnych i ponadto:

1. Koncepcja pracy szkoły, jej struktura i organizacja sprzyjają uczestnictwu społeczności szkolnej w realizacji działań w zakresie promocji zdrowia oraz skuteczności i długofalowości tych działań.
2. Klimat społeczny szkoły sprzyja zdrowiu i dobremu samopoczuciu uczniów, nauczycieli i innych pracowników szkoły oraz rodziców uczniów.
3. Szkoła realizuje edukację zdrowotną i program profilaktyki dla uczniów, nauczycieli i innych pracowników szkoły oraz dąży do poprawy skuteczności działań w tym zakresie.
4. Warunki oraz organizacja nauki i pracy sprzyjają zdrowiu i dobremu samopoczuciu uczniów, nauczycieli i innych pracowników szkoły oraz współpracy z rodzicami.

Są to standardy jakości pracy szkoły w zakresie promocji zdrowia. Standardy te spełniają dwie funkcje:

• Wyznaczają główne kierunki pracy (cechy) SzPZ. Opisują one jej model oraz specyfikę wyróżniającą te szkoły od innych, które nie podjęły się tworzenia SzPZ. Przy tym szerszym pojęciu niektóre standardy „zazębiają się”.
• Stanowią punkt wyjścia do programowania ewaluacji SzPZ, czyli sprawdzania,
  w jakim stopniu szkoła zbliża się do poziomu, który można by uznać za „idealny”.

 

Szkolny zespół promocji zdrowia

Skład zespołu:

 

Liczba członków zespołu może być różna i często zmienia się. W skład zespołu wchodzą dobrowolnie zgłaszający się przedstawiciele wszystkich grup społeczności szkolnej:

• nauczyciele i inni pracownicy szkoły,
• uczniowie– należy przekazać wszystkim uczniom informacje, kto ich reprezentuje
  w szkolnym zespole,
• pielęgniarka szkolna– jest ona konsultantem i doradcą medycznym dla zespołu i dyrekcji oraz łącznikiem między szkołą a służbą zdrowia na danym terenie,
• rodzice,
• osoby z samorządu lokalnego lub innej organizacji (należy zaprosić osoby, które chcą być aktywne).

 

            W Polsce od połowy lat 90. XX w. powstaje wiele przedszkoli promujących zdrowie (PPZ). W swej pracy wykorzystują one koncepcję szkoły promującej zdrowie. Z punktu widzenia działań w zakresie promocji zdrowia istnieje wiele odrębności między szkołą a przedszkolem. Dotyczą one zadań, warunków, organizacji życia, edukacji i pracy oraz społeczności tych dwóch instytucji. Z tego też powodu nie można automatycznie przenosić do PPZ wszystkich założeń szkół promujących zdrowie. Koncepcja i strategia działań w zakresie promocji zdrowia w przedszkolu powinny uwzględniać specyfikę przedszkola jako miejsca, gdzie wzmacnia się zdrowie jego społeczności. Na wiek przedszkolny przypada kształtowanie się podstawowych zachowań zdrowotnych, a wszelkie nieprawidłowości mogą być trudne do zmiany w dalszych latach życia. Pracownicy przedszkola mają codzienny kontakt z rodzicami lub opiekunami dzieci, co stwarza ogromne możliwości współpracy w rozwijaniu ich kompetencji wychowawczych oraz tych dotyczących dbałości o zdrowie. Przedszkole odgrywa więc bardzo ważną rolę – taka szansa nie powtarza się już na kolejnych etapach edukacyjnych.

 

                                                                       Materiały: ORE - Ośrodek Rozwoju Edukacji

 

 

Samorządowe Przedszkole w Przecławiu

rok szkolny 2023/2024